شهر دماوند با وجود تاریخ و قدمت زیادی که دارد، تاکنون از وجود موزه محروم بوده که این موضوع با حضور پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی مورد بحث قرار گرفته است.
به گزارش پایگاه خبری عصر شرق، نشست بررسی مسائل حوزه میراث فرهنگی شهرستان دماوند با حضور دکتر مسعود نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی و مدیرکل اسبق میراث فرهنگی استان تهران و شهرام شریفی رئیس اداره میراث فرهنگی دماوند و فیروزکوه به صورت مجازی در لایو صفحه اینستاگرام پایگاه خبری عصر شرق برگزار شد.
«دماوند» یکی از شهرهای اسطورهای ایران است/ دماوند جای ساخت پاساژ نیست
مسعود نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: حدود ۹۵ سال پیش وقتی دمورگان فرانسوی و اسمیت آمریکایی به ایران سفر و آثار اطراف ایران را بررسی میکنند، از میان منطقه اطراف تهران، دماوند مورد توجه آنها قرار میگیرد به جهت آثاری که در دورههای قبل و بعد از اسلام در دماوند وجود داشته است.
ژاک دمورگان، باستانشناس در کتاب خود نوشته که ما از روی مدالهایی که در شهر دماوند شهر ری پیدا شده، وقتی مقایسه میکنم، قدمت دماوند نه تنها کمتر از ری نیست، بلکه آن ظرفیت بسیار بزرگی دارد و این را به عنوان یک ثبت ملی ایران در نظر میگیریم.
دماوند موقعیت بسیار خاصی به لحاظ جغرافیایی دارد؛ از لحاظ استراتژیکی این منطقه در یک شاهراه واقع شده که از قسمتهای مختلف به شهرری، کویر نمک ایران و مازندران وصل میشود.
موقعیت تاریخی که دماوند دارد، سبب شده که علیرغم اینکه با زلزلههای متعددی این شهر خراب شده، دماوند بین ۱۰ تا ۱۵ شهر اسطورهای ایران ثبت شود؛ این نشان میدهد که دماوند چه عظمت و آثار ارزشمندی در خود در قبل و بعد از اسلام دارد.
بعد از اسلام، نخستین آثاری که در دماوند وجود دارد، مسجد جامع است؛ در قرن سوم هجری، همزمان با اثر مسجد جامع دماوند، مسجد فهرج یزد وجود دارد که پیش از مسجد جامع دماوند ساخته شده است؛ همه جای ایران تا سال ۱۴۱ هجری فتح شد و تنها دماوند و مازندران فتح نشده بود، اما مردم دماوند با اینکه دیر اسلام را میپذیرند، خیلی زود با اسلام اخت میشوند.
مردم دماوند در کوتاهترین مدت، اسلام را پذیرا شدند، اما نکته قابل توجه آن است که در این مدت کوتاه آثار بینظیری در دماوند خلق شدند؛ از سویی دیگر در کل ایران سه برج در دوران سلجوقیان وجود دارد که بعد از برجهای خرقان، بزرگترین آن برج شبلی در دماوند وجود دارد و این قابل توجه است.
همه این موارد سبب شده که دماوند را به عنوان شهر ثبت ملی در نظر بگیرند؛ ۹۵ سال پیش تشخیص دادند که شهر دماوند باید ثبت ملی شود و هر آجری که گذاشته میشود، باید بررسی و سپس بنا ساخته شود.
دماوند جای ساخت پاساژ نیست و ما اصلا نباید ساخت و ساز طبقاتی را در نظر بگیریم، چراکه روزی به نقطهای میرسیم که بافت و بناهای تاریخی ما نابود شده است؛ ۹۵ سال پیش در نظر گرفتند که دماوند جزو شهرهای اسطورهای و دارای آثار ارزشمند است.
بنابراین شهر دماوند به خاطر موقعیت جغرافیایی و آثار ذیقیمتی که دارد، ثبت ملی شده است؛ هنوز فرصت داریم که دماوند را از ساخت و سازهای بیرویه نجات دهیم.
تجاوز به حرائم آثار تاریخی در دماوند/ نوگرایی و توسعه ناپایدار شرایط میراث فرهنگی را بحرانی میکند
«شهرام شریفی» رئیس اداره میراث فرهنگی دماوند و فیروزکوه: وقتی که موضوع ثبت ملی شهر دماوند مطرح میشود، باید حفظ بافتها و بناهای تاریخی در سیمای شهری مد نظر قرار گیرد؛ متاسفانه در سالهای گذشته، ساخت و سازهای بیرویهای انجام شده و نظارتی وجود ندارد و بخش عمدهای از آن به مشکل نهادی برمیگردد که در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد.
قوانین ما در حوزه میراث فرهنگی آنچنان نافذ و قدرتمند نیستند؛ ما در چند سال گذشته برای تامین منابع مالی حفظ آثار تاریخی مشکل بودجه داشتهایم؛ در این راستا، قوانینی الزامآوری وجود ندارد که همه دستگاهها را برای حفظ آثار تاریخی بسیج کند.
تنها در سالهای اخیر تفاهمنامهای در سطح وزارت میراث و شورای عالی استانها انعقاد شده که شهرداریها و دهیاریها به میراث در حوزه مرمت و حفظ آثار تاریخی کمک کنند؛ ضمانت اجرایی این تفاهمنامه کجاست و اصلا حوزه میراث فرهنگی با آن نگاهی که شهرداریها و دهیاریها مبتنی بر توسعه ناپایدار و درآمدزا و مدرن کردن شهر و روستاها دارند، متفاوت است.
همه این موارد با تعارض منافعی که وجود دارد و قوانینی که آنچنان سختگیر نیست و همچنین شفاف نبودن خیلی از حوزهها، باعث میشود که منظر تاریخی و حرائم تاریخی از بین برود؛ متاسفانه در سالهای گذشته حرائم آثار تاریخی مورد تعدی و تجاوز قرار گرفته و برخی نیز در حال تخریب است.
البته آثار بسیاری بودند که توانستیم مرمت و حفظ کنیم، اما شدت تخریبها، نوگرایی و توسعه ناپایدار، از توان ما به عنوان حوزه میراث فرهنگی پیشی گرفته و ادامه این روند در سالهای آتی آسیبزا هستند و شرایط ما را در حوزه میراثی بحرانی خواهد کرد.
اولویت کاندیداها و شورای آینده در حوزه میراث فرهنگی
مسعود نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: نخستین موضوعی که باید اتفاق بیفتد و امیدوارم همه اعضای شوراهای شهر به آن اتفاق نظر داشته باشند، این است که ساخت و ساز تا کجا میتواند ادامه پیدا کند و بلاخره یک نقطهای تمام میشود.
از اکنون باید برای آیندگان فکر کنیم که اگر میخواهیم ساخت و ساز شهرکی داشته باشیم، از محدوده شهری خارج کنیم.
امامزاده هاشم (ع) به لحاظ تاریخی و فرهنگی در حوزه دماوند است
مسعود نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: در خصوص مالکیت بقعه امامزاده هاشم (ع) دو موضوع وجود دارد؛ بقعه امامزاده هاشم (ع) از لحاظ بحث هم تاریخی و هم جغرافیای فرهنگی ثابت شده که در حوزه دماوند است و شکی در آن نیست؛ داستانها و اسطورههای قله دماوند با خود شهر دماوند گره خورده است.
در حوزه تاریخی، قدیمیترین سندی که داریم، ساخت خود بنا است و کتیبهای که در بقعه امامزاده هاشم (ع) قرار دارد، سازنده کتیبه ضریح که برای قرن صفویه بوده، دماوندی است؛ از سوی دیگر در سوابق تاریخی، منطقه امامزاده هاشم (ع) نیز به عنوان کوه مشاء معروف بوده است.
گردنه امامزاده هاشم به نام گردو زانو معروف است که مردم دماوند هر ساله تا این منطقه عزاداری میکردند؛ در تاریخ دوره قاجار هم گردنه امامزاده هاشم به نام کوه مشاء معروف بوده و مشاء نیز جزو حوزه شهرستان دماوند است؛ همچنین رینه و لاریجان، زمانی جزو حوزه استحفاظی شهرستان دماوند بوده است.
چرا دماوند موزه ندارد؟/ ماجرای کاروانسرایی که به جای موزه شدن در آتش سوخت
شریفی، رئیس اداره میراث فرهنگی دماوند و فیروزکوه: در خصوص موزه شهرستان دماوند پیگیریهایی انجام و حتی منجر به صدور مجوز برای موزه منطقهای برای شهرستان دماوند شد؛ یکی از شهرداریهای شهرستان محلی را معرفی کرد و خواستیم بر اساس آن اقدام کنیم که متاسفانه آن محل دچار مشکلاتی بود و تا امروز راهاندازی موزه محقق نشده است.
از سویی دیگر، شبستان و زیرزمین مسجد جامع دماوند برای موزه پیشنهاد داده شد و کارهایی در زمان مسئولیت آقای نصرتی انجام شد، اما بعد از آن دیگر اتفاقی نیفتاد؛ متاسفانه بنای جارواللهی اخیراً دچار آتشسوزی شد و چند باری درخواست کردیم که فکری شود و شهرداری این ملک را تملک کند یا با مالکان تهاتری انجام دهد و آن را به یک مرکز فرهنگی یا حوزه تبدیل کند.
دستور و اخذ مجوز تاسیس موزه منطقهای در دماوند از سوی وزیر میراث فرهنگی صادر شد و با رئیس موزه ملی ایران مذاکراتی صورت گرفت و مقرر شد که لیستی از اشیاء مرتبط با دماوند تکمیل گردد؛ رئیس موزه ملی ایران تاکید داشت که محلی برای موزه در نظر گرفته شود تا اشیاء تاریخی به دماوند منتقل گردد و در معرض دید عموم قرار گیرد و حدود سه هزار شیء بود که از موزه ملی میتوانستیم منتقل کنیم.
متاسفانه بزرگترین معضل ما این است که محلی برای تاسیس موزه نداریم و مجموعه میراث فرهنگی بضاعت مالی برای احداث موزه ندارد؛ ما از شهرداریهای شهرستان درخواست کردیم که محلی را در اختیار ما برای تاسیس موزه قرار دهند یا نسبت به احداث موزه فعالیتی انجام دهند.
تاسیس موزه در دماوند با تعلل مدیران وقت محقق نشد/ بنای جاراللهی ظرفیت تبدیل شدن به موزه را دارد
مسعود نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: زمانی که در سال ۱۳۸۵ در ادارهکل موزهها مسئولیت داشتم، ۵۰ میلیون اعتبار برای راهاندازی موزه دماوند اختصاص دادیم؛ سپس قطعه زمینی را شهرداری و فرمانداری وقت در نزدیکی آموزش و پرورش دماوند در نظر گرفتند.
متاسفانه در آن سال با تعلل برخی مدیران وقت در بحث پیگیری زمین موزه، اعتبار برگشت داده شد؛ به طور مجدد از مسئولان درخواست کردیم که برای دماوند اقدام دیگری انجام شود و بنای قدیمی و تاریخی جارواللهی را به عنوان نماد شهر دماوند خریداری کنیم.
در کل جهان، خانههای تاریخی که نماد و نماینده معرفی معماری شهری هستند، به عنوان موزهها در نظر میگیرند؛ ما نیز با همین عنوان، خانه جارواللهی را بررسی کردیم و قرار شد که آن را خریداری کنیم و حتی قیمتگذاری صورت گرفت.
باز هم با تعلل دوستان، آن قدر روند کارها طولانی شد که ما از ادارهکل موزهها رفتیم و این کار روی زمین باقی ماند؛ وقتی که در ادارهکل میراث فرهنگی استان تهران مسئولیت گرفتیم، شهرداری دماوند درخواست کرد که حمام تاریخی برای راهاندازی موزه به آنها واگذار شود.
با توجه به فضای کوچک حمام تاریخی، این محل نمیتواند موزهای برای شهر دماوند باشد؛ خود شهر دماوند با این تعداد آثار تاریخی از جمله برج شبلی، مسجد جامع دماوند، امامزاده عبدالله و عبیدالله (ع) که دارد، موزه است.
مسجد جامع دماوند ظرفیت تبدیل شدن به یک موزه تمام عیار را دارد؛ شبستان این مسجد برای دوران سلجوقی است و میتوانیم این محل را به نمایشگاه ادواری تبدیل کنیم؛ از شهرداری و شورای اسلامی درخواست داریم که خانه جارواللهی خریداری و مرمت شود و این محل ظرفیت موزه شدن را دارد و حداقل آن را به عنوان یک هویت شهری از این شرایط نجات دهیم.
آثار تاریخی تپه ولیران دور از نگاه مردم دماوند
شریفی، رئیس اداره میراث فرهنگی دماوند: دستور و اخذ مجوز تاسیس موزه منطقهای در دماوند از سوی وزیر میراث فرهنگی صادر شد و با رئیس موزه ملی ایران مذاکراتی صورت گرفت و مقرر شد که لیستی از اشیاء مرتبط با دماوند تکمیل گردد.
رئیس موزه ملی ایران تاکید داشت که محلی برای موزه در نظر گرفته شود تا اشیاء تاریخی به دماوند منتقل گردد و در معرض دید عموم قرار گیرد و حدود سه هزار شیء بود که از موزه ملی میتوانستیم منتقل کنیم.
در خصوص تپه تاریخی ولیران، متاسفانه آسیبهای زیادی دیده و در دوران مدیریت قبلی اتفافات ناخوشایندی رخ داده و تا آنجایی که میتوانستیم جلوی کار را گرفتیم؛ میراث فرهنگی، حوزه فرابخشی است و همه حوزهها و دستگاهها موظف هستند که نسبت به حفظ بناها و آثار تاریخی گام بردارند.
آثار تپه ولیران به نمایش گذاشته و مردم با تاریخ دماوند آشنا شوند.
نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: آثار به دست آمده از تپه ولیران بینظیر و قابل مقایسه با آثار شهر باستانی نسا ترکمنستان که در شوروی به دست آمده، است.
آثار به دست آمده از ولیران برای سه دوره اشکانیان، ساسانیان و اسلامی است و این تداوم تاریخی را در این محل نشان میدهد و حداقل میتوان یک بار آثار آن را برای مردم دماوند به نمایش بگذاریم که هنوز نیز این امر محقق نشده است.
امیدواریم شرایطی پیش بیاید که بتوانیم آثار تپه ولیران در زیرزمین و شبستان مسجد جامع دماوند به نمایش گذاشته و مردم با تاریخ دماوند آشنا شوند.
اختلافی بین شهرداری و میراث درباره برج شبلی وجود ندارد
شریفی، رئیس اداره میراث فرهنگی دماوند در پاسخ به سئوالی در خصوص اختلاف میراث و شهرداری درباره برج شبلی: در خصوص مدیریت و مالکیت برج یادمان شبلی، اختلافی بین شهرداری و میراث پیش نیامده است.
ما مسالهای با بهرهبرداری در برج شبلی نداریم؛ البته بهرهبرداری فرهنگی که مبتنی بر فضای آن محیط باشد و به بالندگی و تقویت فضای فرهنگی برج کمک کند؛ باید در مجموعه شبلی، فعالیتهایی صورت گیرد که شان تاریخی برج حفظ شود.
برج شبلی اکنون در اختیار شهرداری دماوند بوده و خلعید صورت نگرفته است.
کلاه عمارت فرنگی بر سر برج شبلی دماوند!
نصرتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی: در دوره سلجوقیان سه بنا در ایران وجود دارد که یکی از آنها در دماوند است و از لحاظ تاریخی ارزشمند هستند؛ علاوه بر اینکه از لحاظ تاریخی و فرهنگی با ارزش هستند، اگر شخصیت شبلی را در نظر بگیریم، عارف معروف قرن سه هجری است.
مکان، مکان فرهنگی است و باید به آن مکان وجه فرهنگی دهیم و کسی مخالف بهرهبرداری در مجموعه شبلی نیست، اما باید شان یادمان شبلی حفظ شود؛ برنامهای برای فعالیت در مجموعه شبلی تدوین شود و شهرداری و شورای اسلامی شهر دماوند در این زمینه تصمیمگیرنده هستند.
با معماری که در برج شبلی انجام شده، مخالف هستم، چراکه به جای اینکه گنبد را شبیه شبلی بسازند، عمارت کلاه فرنگی دوره قاجار را ساختند و این یکی از اشتباهات میراث فرهنگی است؛ این گنبد فعلی برای شبلی نیست و مقالهای نیز در نقد گنبد شبلی نوشتهام که چرا بنایی با این عظمت نیازی نبود بدین شکل مرمت شود.
متاسفانه اذعان میکنم که میراث فرهنگی در مرمت برج اشتباه داشتند و امیدوارم از این پس نظر دیگران را جویا شوند.
انتهای پیام/
